Итоги заочной читательской конференции "Память огненных лет. Писатели и поэты Бурятии о войне"

6 мая накануне празднования Победы в Великой Отечественной войне были подведены итоги заочной читательской конференции «Память огненных лет. Писатели и поэты Бурятии о войне», посвященной 65-летию Победы. Организатором выступила кафедра бурятской литературы НГИ БГУ. Цель конференции заключалась в пропаганде и популяризации литературы Бурятии. Основными задачами явились – вызвать интерес к теме войны, по-новому осмыслить идейно-художественное своеобразие, проблематику произведений о войне, развить навыки творческого чтения, воспитывать патриотизм и любовь к Родине. Основные направления конференции:

• Тема войны в литературе Бурятии;

• Писатели, поэты – фронтовики;

• Ратный и трудовой подвиг народа в литературе о войне;

• Нравственно-этические проблемы в литературе о войне.

В рамках конференции были объявлены конкурс на лучший читательский отзыв по произведениям военной тематики «Строки, опаленные войной», конкурс на лучшее сочинение среди школьников и студентов «Победа в Великой Отечественной войне глазами молодых». В адрес кафедры бурятской литературы поступило более 20 работ. В основном, это сочинения учащихся 10-11 классов средних школ. Особенно активное участие приняли в конкурсе сочинений учащиеся Агинской окружной гимназии, Судунтуйской средней школы Агинского Бурятского округа Забайкальского края, Гаргинской средней школы, Барагханской средней школы Курумканского района Республики Бурятия, а также студенты Боханского филиала БГУ (2-3 курсов). Все присланные работы оказались интересными, творческими, самобытными, и лучшие из них будут опубликованы на страницах газеты «Буряад унэн».

Лучшей работой признано сочинение учащейся 10 класса Агинской окружной гимназии (АБО) Норбоевой Туяны «Цырендаши Цымпилоной уран юртэмсэ» (Художественный мир Ц.Цымпилона). Норбоева Т. представила на суд жюри анализ неопубликованных стихов периода войны талантливого поэта из Аги Ц. Цымпилона, павшего смертью храбрых на западном фронте, с видеопрезентацией фотоматериалов, военных писем из семейного архива Ц.Цымпилона. 2 место в конкурсе сочинений заняла работа учащегося 11 класса Судунтуйской средней школы (АБО) Барбуева Балдана на тему «Убгэн абаараа омогорхоноб» (Я горжусь свои дедом). В сочинении Барбуев Б. пишет о своем дедушке-ветеране войны, о нелегкой судьбе поколения военной поры. 3 место жюри присудило сочинению Дугаровой Бальжит, учащейся 9 класса Агинской окружной гимназии «Дүрбэн үзэгhөө бүридэhэн үгэ - дайн» (Что такое война?), в котором конкурсантка размышляет о войне и значении Победы для нынешнего поколения.

В конкурсе на лучший читательский отзыв по произведениям о войне «Строки, опаленные войной» 1 место заняла работа учащейся 10 класса Судунтуйской средней школы Жигдылмеевой Э. «Буряад уран зохёолшодой бодхуулнууд тухай асуудалда хандалга» (Тема предательства в произведениях о войне бурятских писателей). 2 место - работа учащейся 10 класса Барагханской средней школы Гармаевой С. «Писатели Бурятии – участники войны» (проект с видеопрезентацией). А 3 место жюри решило присудить студентке 2 курса Боханского филиала БГУ Сахияевой Д. за работу «Дайнай дулэтэ харгыгаар…». Победители награждены грамотами, и их работы будут опубликованы. Присланные работы стали наглядным доказательством подлинного патриотизма подрастающего поколения. Авторы конкурсных работ проявили как знание событий военного времени, так и гордость подвигами своих дедов и прадедов, мужественно защищавших Родину в годы Великой Отечественной Войны.

Кафедра бурятской литературы благодарит учителей бурятского языка и литературы и русского языка и литературы Жанчипову Ц.С., Цыремпилову О.Ш. (МОУ Агинская окружная гимназия), Балданову М.Р. (МОУ Судунтуйская СОШ), Шарланову Н.Ц. (МОУ Гаргинская СОШ), Цыренову Э.О. (МОУ Барагханская СОШ), преп. Барлукова П.Г. (Боханский филиал ГОУ ВПО БГУ), подготовивших участников к конкурсу сочинений. Подобные конкурсы способствуют выработке у молодого поколения патриотических взглядов и развитию интереса к изучению художественной литературы и истории о героическом прошлом России.

Предлагаем одну из конкурсных работ:

Жигдылмеева Эржена, Һүдэнтын дунда hургуулиин 10-дахи классай hурагша (Агын буряадай тойрог)

Направление: Нравственно- этические проблемы в литературе Бурятии о войне.

Тема: Буряадай уран зохёолшодой бодхуулнууд тухай асуудалда хандалга.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай дүүрэhээр аяар 65 жэл үнгэршэбэ. Энэ хугасаа соо зарим тэды ушарнуд балартан, шухаг удхаяа гээжэшье болоо. Теэд олон яҺатан, арад түмэнэй оролдолгоор энэ хатуу шэрүүн дайн үндэhөөрөө усадхагдажа hалан ошоо гээд hанахада болохол юм аабза. Тиибэшье hэшхэлэйнгээ урда булта сэхэ сэбэр гээшэ гү, али олон зоной арда бэеэ абан гү, али худал хуурмагаар бэеэ эндэ тэндэ нюун гарасалдаха зонууд байдаг байгаа юм гү гэhэн асуудалда нэрбэгдэн, номуудые дэлгэн сүлөөтэйгөөр hуубаб.

Уран зохёолшон Доржо Эрдынеевэй «Ехэ уг» гэhэн зохёолынь уншаhан, hонирхоhон хадаа «Сагай хоёр шэнжэ» гэhэн номынь абажа, анхаралтайгаар уншабаб. «Эсэгын дуран» гэhэн рассказынь дайн гээшэ хүнэй hайн ба муу талые абаhаар лэ наашань гаргажа орхидог байгаа юм байна. Дайнай болоогүй hаа, … Лэгдэн үбгэн хүбүүгээ алажа, саглашагүй ехэ нүгэл бэедээ абахагүй байгаа. Хүбүүниинь жүтөөндэ абтажа, колхозой түрүүлэгшые хороохогүй, харин hамгантаяа нэгэнэйл тухай ажалаа хээд, хүбүүгээ үндылгэн hуухал байгаа гэhэн мэдэрэлдэ абтанаб. Дайнай эхилхэдэ, сэрэгэй hургуули гараhан хүбүүниинь баруун тээшээ дайнай газарта эльгээгдэхэ болоходоо, сэрэгэйнгээ ноёдhоо табилга абажа, гэртээ хүрөөд, тэндэhээ сэхэ Шэтэ хото ошохо, бэшэ сэрэгшэдтэеэ ниилэхэ зорилготой хүн хүдөө буусадаа хүрэн гэхэдэнь… тэндэнь сэргэдэнь түрүүлэгшын морин уяатай байжа, сэдьхэлэйнь оёорhоо орьёлhон уур сухалда, жүтөөндэ нэрбэгдэн, эсэгынгээ бэлэг мүнгэн хутагаар түрүүлэгшые хороожо, буруу замда мэтэр орошохо юм. Дайндашье ошожо, нүгэлөө сагаалха гэжэ бодоогүй. Эндэ тэндэ ой соогуур тэнэжэ, орой намар, саhанай оротор эрьелдээ. Харин эсэгэнь дуулаhан сагhаа хойшо үни хада агнахаяа болиhон хүн, буутай боложо, мэнэл олзотой ерэдэг болоод байгаа. Хүршэнэртөө олзоhоо хубаалдаха, тэдэнэрынь үбгэнэй гэнтэ агнаха шуналайнь гэнтэ тэхэриhэндэ гайхаашье hаа, тайлбари олодоггүй hэн бэзэ.

Yбгэнэй сэдьхэл ямар асуудалда эзэлэгдэн, амар байха hууха аргагүй болоод байгааб гэжэ хэн мэдэхэ бэлэй. Теэд зүүдэндэнь үзэгдэhэн Амха гэжэ газарта хүбүүнтэеэ орой намар, саhанай ороhон хойно уулзаха, зобооhон асуудалнуудтаа харюу абаха арга олоно. Теэд хүбүүниинь hанаа амарханаар амиды табихые гуйна, эндэhээ сэхэ фронт ошожо, сэрэгтэ хабаадаха байhанаа мэдүүлнэ. Харин эсэгэнь hанагдаагүй асуудал табина: юундэ шамда нангинаар абажа ябаха гэжэ бэлэглэhэн мүнгэн хутагаяа иимэ муухай хэрэгтэ хэрэглээбши гэжэ асууна. Теэд үриинь харюу яашье hанааень тэгшэлнэгүй. Тиигэжэ буряад хүндэ таарама бэшэ ябадал гаргана: өөрынгөө гараар хүбүүгээ хорооно. Тэрээнhээ хойшо агнаха нэгэшье шуналгүй боложо, мүн лэ зониие гайхуулаа. Бүхы сэдьхэлэйнгээ дура, ольhо аша хүбүүндээ зорюулаа. Юундэ уран зохёолшо иимэ түгэсхэлдэ ерэнэ гээшэб гэhэн асуудал минии сэдьхэл баhал зобооно. Буддын шажантан юундэ иимэ нүгэл хэхэ байгааб? Харюунь – эсэгэнь эндэ бэшэ, тэндэ, дайн байлдаанай газарта үхөөш гэжэ hанажа ябуужам гэнэ. Тэрээнhээл, дотороо хадагалжа ябаhан үбшэнhөөл, наhатай болоходоо зүнтэглэжэ, дахяад хүбүүнтэеэ уулзаhандал болоно. Минии hанахада, наhанайнгаа нүхэртэ этигэхэгүй, харин уур сухал, жүтөөндэ абтажа, эхин ябадал гаргаhанhаал боложо, хүн гээшэ энэ харгыда ороо – бодхуул боложо, гэртэхинээ тамалаа.

Удаадахи зохёол Цырен-Дулма Дондогойн «Эхэ тухай поэмэ». Зохёол соогоо поэтесса эжыгээ магтана, ажалша бэрхэ, хамтын зөөри шанга харадагыень, үгы гэбэл сүүдлүүлжэ тухашархадаа болохо байhыень тэмдэглэнэ. Yдэ мүрэнэй үерлэжэ, эрьеhээ халяад байhан үедэ нэгэ үхэрынь үгы байhанаа уяагаа таhалаад зугадан, хэнэйб даа эдишэ болоогүй ерэхэдэнь, нүгөө эрьедэнь байhан колхозой конторо уhа hабануулан орожо ерээд, мал дутаагаа hаам, түлүүлхэ гэжэ зобошохот. Яажашье hаань зөөлгэгты намайе гэжэ эрид хэлэнэ. Энэнь мүн лэ эдихэ мяхатай болохоёо эрмэлзэhэн бодхуулнуудай хэрэг байгаа бшуу.

Ярууна нютаг ой тайгаар бүрхөөгдэнхэй, баян дэлгэр нютаг гэжэ мэдэнэб. Тиимэhээ гүн тайга соогуурнь hайншье, муушье ушарнууд тохёолдодог, олохон нюусануудые багтаана ёhотой гээд багсаамжалнаб. Цыдып Цырендоржиевай «Тохёолгон» гэhэн туужа нэгэ доро, толгойгоошье үндылгэнгүй уншажа, бодхуултаха эрмэлзэл хаанаhаа эхитэй юм, ушар удхыень ойлгохо гэжэ оролдооб. Зохёолой гол дүрэ Дандар, Самбадай ганса хүбүүн дайнай эхилхэдэ, хорёод наhатай хүбүүн колхозой ажалда ябана. Эжынь Сэжэбмаа хайшан гээд газар дэлхэй дээрэ ганса үриеэ дайнда эльгээнгүй үлөөхэб гэhэн асуудалда эзэлэгдэнэ. Теэд хүбүүниинь нютаг соогоо hэбхи hалхин ябадалаараа сууда гараhан Жалма басаганда ошоно гэжэ ойлгоходоо, аргагүй муудана. Тэрэнь хожомынь hамган болоходоошье, хүбүүндэнь тодхорhоо бэшэ нэгэшье hайе харуулнагүй. Зай, юундэ иигэжэ энэ хүбүүнэй харгы мухардаха болоо юм, ушар шалтагааниинь ямар бэ гээд хараха болоо hаа, Дампилай абань ба эхэнь ямар зонууд гээшэб гэhэн асуудал гаража ерэнэ.

…Хубисхалай урда буряадууд Yдын хотодо ошожо, мяха шүлэеэ, hү нооhоёо, арhа шүрбэhэеэ худалдададг заншалтай hэн. Мүнгэ тангаар элбэг, баян болонхой зонуудые бусаха замдань Шэдхын хүндыдэ ород дээрмэшэд угтаад, бүхы hэнэгтэй юумыень буляадаг, мүнгэ зөөрииень тонодог байба. Теэд амии наhанhаа хахасагүй,амиды үлэhэндөө баяртайнууд бусадаг үе байгаал даа. Нэгэтэ Санбад, Дандарай эсэгэнь, энэ харгыгаар арба гаран моритой зоноор хамтаранхай, Yдын хотоhоо бусажа ябаа ха. Тэдэнэй дундань шадалтай, баян хүн Yдын хотодо байдаг дарханhаа тэрээндэ захижа хүүлэhэн гоёолтонуудаа абад ябаhан байгаа. Олон басага, hамгандаа бугааг, бэhэлиг, зүүдхэл, hиихэ болоод бусад гоёолтонуудые абаад ябаал даа. Ородууд угтана аа гү гэhэнь, энэ удаа үнгэрбэ хаяа гэлдэн, тортогто газарhаа саашаханаа ошоод, сайгаа шанажа, уужа hуубад. Самбад түргэхэн сайлаад, тэргэ дээрээ ошожо хэбтэшоо. Эгээл энэ үедэ нюуртаа багуудые үмдэhэн гурбан этэгээдүүд ой сооhоо гаража ерэн, хүн бүхэнэйнь үнэтэй сэнтэй юумыень суглуулжа ябатарнь, тэргэ тээhээ хоёр дахин буу hүрэжэ, хоёр дээрмэшэд байра дээрээ мухарижа, гурбадахинь зугадаал hэн бэзэ. Намнажа ошоhон Самбад «бузаршни, баригдабагүйл», - гэhээр бусаа бэлэй. Yнэн дээрээ Самбад тэрэ этэгээдые хүсэжэ хороогоод, зөөрииень буляажа, олон зоной уйдхар гашуудал, уhа нёлбоhо бэедээ шэнгээhэн зөөреэр ажабайдалаа түбхинүүлхэ гэжэ hэдэнэ. Yшөө сааада тээнь Сэжэбмаагай эхэ эсэгые хоро уулгажа алана. Зөөри үдхэнэ, дангигар байра байдал – бултыень шэнэ газарта, тэдэниие танихагүй зоной дунда түхеэрнэ. Мүн тайга соо нюуса гэр, дараанай алта мүнгэнэй уурхай. Теэд энэнь hамгандань, үри хүүгэдтэнь нэгэтэшье зол асараагүй, харин тэрэнэйнь наhанайнь замай урагшагүйдэлгын эхин болоно. Өөрөөшье шуhаа гаража үхэнэ, Санжимаа hамганиинь баhал иимэ харгытай байшана. Дандар хүбүүниинь үшөө дайнай эхилхэhээ урда hэбхи hамганайнгаа танил хүниие хорооно. Дайнай эхилхэдэ, фронт ошожо ябаhан поездhоо hүрэжэ, тайгын соорхойдо оршодог газар гэртээ тэрьедэнэ. Дүрбэн жэл соо тэрьедээн, бэеэ нюугаан соогоо хэды олон зонуудые хорооно гээшэб: Жагбаин түрүүлэгшэ, милиционернүүд, НКВД-хид… Мүн Жалма hамганиинь дайнай дүүрэхэ багта басага түрэнэ. Норжомо басаганиинь эхэhээн үшөө түргэдүү, эрэшүүлые эрьелдүүлхын хажуугаар тэдэнэйнгээшье харгы буруутуулна. Хүбүүнииньтүрмын оёорто хосорно, Киргизи хадамда гараhан басаганиинь hамуу, hальхай ябадалтай байhан, үбгэндөө баригдажа, буудулжа алуулна. Эсэгынгээ тайга соохи нюусада бусаhан Намсалмаа өөртэнь адли этэгээдүүдэй гарhаа үхэлөө олоно. Зохёолой эсэстэ Дандар Яхадта ажаллажа байhанаа, нютагаа бусажа, нөөхи газар гэртээ оложо ошоходоо, басаганайнгаа, тэрэнэйнгээ үхибүүдэйнь алтан дэлхэйтэй хахасаhан тухайнь мэдэнэ… Иигэжэл худал хуурмаг дээрэ үндэhэлhэн ажабайдал үндэhэгүй, бэхи бүхэ бэшэ юумэн гэжэ автор Цыдып Цырендоржиев ойлгуулна.

Дайн … Ямар ехэ хохидол асарааб даа хүн зоной ажабайдалда. Дайнай хатуу шэрүүн hүүлдэ дайруулангүй үлэhэн бүлэнэр бии юм гү Буряад орон доторнай? Хэды олон зон өөрынгөө мүхэшэгүй шэн зориг, баатаршалга харуулан, Эхэ ороноо аршалааб даа зэрлиг булимтарагшадhаа? Теэд тэдэнэй хажуугаар хэды олон зон буруу харгы шэлэжэ, уг унгияа доройтуулааб, үндэhөөрнь үгы хээб? Элдэбтэй эреэнтэй юртэмсэдэ ажабайдалай оньhо тааха, ажаhууха гэбэл, эдэ дурдагша номуудые уншажа, өөртөө нилээн ехэ hургаал абамаар гээд хэлэхэ байнаб.